Türk idari işlem hukukunda kanunilik ilkesi, idari makamların yetki ve dikkate alacakları kuralları sınırlayan ve vatandaşlarının haklarını korumaya yönelik bir prensiptir. Bu ilkenin amacı, idari işlemlerin hukuka uygun şekilde yapılmasını sağlamak ve keyfi yetkilerin önüne geçmektir. Kanunilik ilkesi, Anayasa’nın 124. maddesinde açıkça yer alır ve idari işlemlerin yasa çerçevesinde yapılması gerektiğini ifade eder.
Kanunilik ilkesinin uygulanması, idari makamların yaptıkları işlemlerin yasal dayanağının olması gerektiği anlamına gelir. Yani idari makamlar, yaptıkları işlemlerde yasaların kendilerine tanıdığı yetkilere dayanmak zorundadır. Bir idari işlem, bir kanun veya yetki veren bir hukuki düzenlemenin sonucu olmalıdır. Eğer bir idari işlem, kanuna uygun olarak yapılmamışsa, bu işlem yasa dışı kabul edilir ve iptal edilebilir.
Kanunilik ilkesi ayrıca, idari işlemlerin kişisel haklara veya özgürlüklere müdahale etmesi durumunda, bu müdahalenin kanuna dayanması gerektiği gerekliliğini getirir. İdari makamlar, kişisel haklara müdahale etmeden önce kanunda açık bir yetki bulunup bulunmadığını değerlendirmelidir. Bunun yanı sıra, müdahalenin meşru bir amacı olmalı ve orantılılık ilkesine uygun olmalıdır.
Kanunilik ilkesinin uygulanması, idari işlemlerin süreçleri ve şekilleri açısından da önemlidir. İdari makamlar, işlemlerini kanunda belirlenen usul ve esaslara uygun olarak yapmak zorundadır. Örneğin, idari işlemlerde yazılı gerekçe ve tebligat yapılması gibi belirli prosedürler yerine getirilmelidir. Aksi halde, işlem hukuka uygun olmayabilir ve iptal edilebilir.
Kanunilik ilkesinin bir diğer önemli yönü, idari işlemlerin hukuka aykırılığı halinde iptali veya ikamesine ilişkin yargısal korumayı sağlamasıdır. Vatandaşlar, idari işlemlere karşı yargı yoluna başvurarak, işlemin hukuka uygun olmadığını kanıtladıkları takdirde iptalini veya düzeltilmesini talep edebilirler. Bu sayede, kanunilik ilkesi, vatandaşların hukuki haklarının korunmasını sağlar.
Sonuç olarak, Türk idari işlem hukukunda kanunilik ilkesi, idari işlemlerin hukuka uygun olarak yapılmasını sağlayan temel bir prensiptir. Kanunilik ilkesinin uygulanması, idari işlemlerin yasal dayanağı olmasını, kişisel haklara müdahalenin kanuna dayanmasını, süreç ve şekillerin kanuni prosedürlere uygunluğunu ve yargısal korumayı içerir. Bu ilke, vatandaşların haklarının korunmasında büyük önem taşır ve hukuk devleti prensibinin temel unsurlarından biridir.