İstinaf mahkemeleri, Türkiye’de Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun kabul edilmesiyle 2011 yılında kurulan bir tür temyiz mahkemesidir. Bu mahkemeler, Yargıtay’a başvurmadan önce bölge adliye mahkemelerinde verilen hükümlerin ve kararların temyiz edilmesi sürecinde görev yapmaktadır.
İstinaf mahkemelerinin kurulmasının temel amacı, temyiz incelemesi sürecinde adaletin daha hızlı ve etkin bir şekilde sağlanabilmesidir. Öncesinde, ilk derece mahkemelerinde verilen hükümler ve kararlar, doğrudan Yargıtay’a temyiz ediliyordu. Ancak bu durum, Yargıtay’ın aşırı yüklenmesine, incelemelerin uzun sürmesine ve adaletin gecikmesine sebep oluyordu. İstinaf mahkemeleri, bu sorunları çözmek ve hukuk sistemindeki temyiz sürecini daha etkin hale getirmek için kurulmuştur.
İstinaf mahkemeleri, bölge adliye mahkemelerinin bünyesinde faaliyet göstermektedir. Bölge adliye mahkemeleri, Türkiye’nin belirli bölgelerinde yer alan ve bir dizi il veya ilçeyi kapsayan mahkemelerdir. İstinaf mahkemeleri, bu bölge adliye mahkemelerinin yanında oluşturulan ve temyiz incelemesi yapmakla görevli mahkemelerdir. Bölge adliye mahkemelerinin bünyesinde kurulması, dosyaların kolaylıkla bu mahkemeye sevk edilebilmesini, incelemelerin hızlı bir şekilde yapılabilmesini ve iş yükünün dağılmasını sağlamaktadır.
İstinaf mahkemelerindeki hakimler, hukuk fakültelerinden mezun olan, yeterlilik sınavını geçen ve Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından atanmış kişilerden oluşur. Bu hakimler, dosyaları inceler ve ilk derece mahkemesinin verdiği hükme ilişkin olarak yanlış ya da hukuka aykırı bir durum olup olmadığını değerlendirir. İstinaf mahkemeleri, dosyanın içeriğini, delilleri, husumet konusunu, hükme ilişkin gerekçeleri ve diğer süreçleri detaylı bir şekilde inceler. Bu inceleme sonucunda, hükümde bir hukuk hatası ya da eksiklik varsa düzeltilir ve gerekli karar verilir.
İstinaf mahkemelerinin kurulmasıyla sağlanan bir diğer önemli avantaj da hukuk sistemine erişim ve adalete erişim hakkının güçlendirilmesidir. İlk derece mahkemesinde verilen hükümler ve kararlara karşı daha hızlı bir şekilde temyiz yoluna başvurulabilmesi, vatandaşların mağduriyetini azaltmakta ve adaletin zamanında sağlanmasını hedeflemektedir. Ayrıca, bu mahkemelerin kurulmasıyla dosyaların Yargıtay’a gitmeden önce ön inceleme yapılabilmesi, Yargıtay üzerindeki iş yükünü azaltmakta ve daha karmaşık davalara daha yoğunlaşabilmelerini sağlamaktadır.
Sonuç olarak, istinaf mahkemelerinin kuruluşu, temyiz sürecini daha etkin hale getirmek, adalete erişimi kolaylaştırmak, iş yükünü dağıtmak ve adaletin daha çabuk sağlanması amacıyla yapılmış önemli bir reformdur. Bu mahkemeler, ilk derece mahkemesinde verilen hükümlerin ve kararların doğru ve hukuka uygun olup olmadığını inceler ve gerekli düzeltme kararlarını verir. Böylelikle, vatandaşların daha hızlı bir şekilde adalete erişme hakkı güvence altına alınmaktadır.