İdari işlemler, devletin veya diğer idari kurumların, vatandaşlara veya diğer tüzel kişilere yönelik yaptığı, kişileri doğrudan etkileyen ve haklarını sınırlayan veya yükümlülük getiren işlemlerdir. Bu işlemler, idari makamlar tarafından bir hukuki yetkiye dayanarak gerçekleştirilir ve genellikle idari işlem niteliği taşıyan bir idari kararla sonuçlanır.

İdari işlemlerin doğruluğu ve hukuka uygunluğu, hukuk devleti ilkesi gereğince denetime tabidir. İdari işlemlerin hukuka uygunluğunu denetleme yetkisi, bağımsız ve tarafsız mahkemelerde bulunur. Bu denetim, altı temel ilke çerçevesinde gerçekleştirilir; idari işlemin yasa dayanağına uygunluk, yetkili makamca yapılmış olma, usulüne uygunluk, hukuka uygunluk, eşitlik ilkesine uygunluk ve takdir yetkisinin hukuka uygun kullanılması.

İdari işlemlerin denetimi, yerindelik denetimi ve yasalik denetimi şeklinde iki temel kategoriye ayrılır. Yerindelik denetimi, idari işlemin içeriği ve sonucunun değerlendirilmesini içerirken, yasalik denetimi ise idari işlemin hukuksal dayanağının, yetkili makamın yetki alanına girmesinin ve usulüne uygunluğunun denetlenmesini kapsar.

Yerindelik denetimi, idari makamların takdir yetkisi çerçevesinde verilen kararlarına müdahale etmez. Yani, mahkemeler, idari makamların keyfiyetine müdahale etmez. Ancak, yerindelik denetimi yapılırken, idari işlemi meydana getiren işleme ilişkin hukuki şartlar araştırılır ve bu şartların yerine getirilip getirilmediği hukuki açıdan değerlendirilir.

Yerindelik denetimi yapılırken, idari işlemin amacı, belirlenen hedef, takdir yetkisi sınırları, şartların objektif ve mantıklı bir biçimde uygulanması gibi unsurlar dikkate alınır. Mahkeme, idarenin takdir yetkisini genel olarak sınırlamaz; ancak idarenin keyfilik ve hukuka aykırı uygulamalarını engeller. Mahkemeler, idari işlemlerin yerindelik denetimine geçerken, idari işlemin amacını, hukuka uygunluğunu, orantılılık ilkesini, eşitlik ilkesini ve kamu yararını gözetir.

Yerindelik denetimi, idari işlemin hukuka uygunluğunu tespit etmek amacıyla gerçekleştirilir. Mahkemeler, idari işlemin kanuna uygun olmadığına hükmettiğinde, bu işlemin iptaline karar verir ve idari merciyi düzeltici tedbirlere yönlendirebilir. Yerindelik denetimi, hukuki güvence niyetiyle yapılan bir denetimdir ve bireylerin hukuki korunma hakkını sağlamaktadır.

Sonuç olarak, yerindelik denetimi, idari işlemlerin yerine getirdiği amacın, hukuka uygun olarak gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini değerlendiren bir denetim sürecidir. Bu denetim, hukuk devleti prensiplerine uyumlu biçimde gerçekleştirilerek, vatandaşların hak ve özgürlüklerini güvence altına alır.

Not: Bu metin, hukuki bilgi sağlamak amacıyla hazırlanmıştır ve genel bir bilgilendirme niteliği taşımaktadır. Her durum için, özel bir hukuki danışmana başvurulması önerilmektedir.