Gelir vergisi, Türkiye’deki hukuki düzenlemeler çerçevesinde, gerçek ve tüzel kişilerin elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden Devlet’e ödedikleri vergidir. Gelir vergisi, Türk Vergi Kanunu’nda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir ve Türkiye Cumhuriyeti sınırları içindeki gelirler üzerinden alınır.
Gelir vergisinin amacı, Devlet’in mali ihtiyaçlarını karşılamak ve kamu hizmetlerini sürdürebilir kılmaktır. Gelir vergisi yoluyla, tüm gelir düzeylerine sahip olan Türk vatandaşlarından ve Türkiye’de faaliyet gösteren tüzel kişilerden vergi toplanır ve bu gelirler, kamu hizmetlerine ve kamu harcamalarına yönlendirilir.
Gelir vergisi ödeme yükümlülüğü, Türkiye’de gelir elde eden herkesi kapsar. Bunlara Türkiye’de ikamet eden ve Türkiye’de gelir elde eden gerçek kişiler, Türkiye’de faaliyette bulunan tüzel kişiler ve yurt dışında faaliyet gösteren Türkiye menşeli gelirler ile yurt dışında faaliyette bulunan Türkiye kurumları örnek olarak verilebilir.
Gelir vergisi, kazancın türüne ve elde edildiği kaynağa göre farklılık gösterir ve vergilendirme bu doğrultuda gerçekleştirilir. Türkiye’de gelir vergisinin belirlenmesinde iki ana yöntem kullanılır: Beyanname üzerine tahakkuk esaslı vergilendirme ve tevkifat esaslı vergilendirme.
Beyanname üzerine tahakkuk esaslı vergilendirme, gerçek kişilerin yıllık gelirlerini beyan etmeleri ve bu beyana dayalı olarak hesaplanan vergilerini ödemeleri esasına dayanır. İşverenlerin veya diğer gelir ödeyenlerin, bu gelirleri tahakkuk edip edemediklerini kontrol etmek amacıyla gerçek kişilere veya tüzel kişilere ödedikleri gelirler üzerinden gelir vergisi kesintisi yapmaları da gerekebilir.
Tevkifat esaslı vergilendirme, ödeme yapılan anında gelir vergisinin kesilerek, vergi dairesine yatırılmasıdır. Bu yöntemde, gelirin kaynağından (örneğin maaş) çeşitli oranlarda vergi kesintisi yapılır ve gerçek kişilerin beyanname vermelerine gerek kalmadan ödedikleri gelirlere ilişkin vergi yükümlülüklerini tamamlamış olurlar. Buna göre, vergi kesintisi, işverenler veya diğer gelir ödeyenler tarafından gerçekleştirilir ve vergi dairelerine yatırılır.
Gelir vergisi, vergilendirme dönemi sonunda beyanname verme veya tevkifat yoluyla ödenir. Vergilendirme dönemi genellikle bir takvim yılıdır ve takvim yılı sonunda beyanname verme yükümlülüğü doğar. Gelir beyanname üzerine tahakkuk esasında beyan edildiğinde, beyanname verme süresi takvim yılı sonunda iken, beyan süresi mükellefiyet durumuna, kazanç unsurlarına ve diğer durumlara göre değişiklik gösterebilir.
Gelir vergisi oranları, Türkiye’de belirlenen dilimlere göre değişiklik gösterir. Türkiye’de gelir vergisi oranları, kazancın miktarına göre farklı dilimlere ayrılmıştır. Kazançlar, artan oranlara tabi tutularak vergilendirilir ve her dilim için ayrı oranlar uygulanır. Bu oranlar, yıllık gelir beyanı üzerine oluşturulan gelir vergisi tarifesinde belirtilir ve yılına göre değişiklik gösterebilir. Dolayısıyla, belirli bir yıl için geçerli olan gelir vergisi oranlarına göre hesaplanan vergi miktarı, vergilendirme dönemindeki beyannameye göre belirlenir.
Gelir vergisi, Türkiye’de mükellef olan gerçek ve tüzel kişiler için önemli bir vergi kaynağıdır. Gelir vergisi ödemek, Türkiye Cumhuriyeti yasalarına ve vergi düzenlemelerine uyulmasını gerektirir ve bu ödemelerin zamanında ve eksiksiz yapılması mükelleflerin yasal yükümlülükleridir. Gelir vergisi ödemesi aksatıldığında veya ihmali durumunda yasal yaptırımlar uygulanabilir ve bu durum, mükellefler için cezai ve hukuki sorumluluklara yol açabilir.