Anayasa hukukunda temel hakların askıya alınması, olağanüstü durumlar veya belirli koşullar altında devletin güvenliği veya kamu düzeninin korunması amacıyla yapılan bir uygulamadır. Temel haklar, bireylerin doğuştan sahip olduğu, devletin müdahalesine karşı korunan ve demokratik bir toplumda yaşamın temelini oluşturan haklardır. Ancak, bazı durumlarda devlet, bu hakları sınırlama veya kısıtlama hakkına sahip olabilir.
Türkiye’de, anayasa hukukunda temel hakların askıya alınması, olağanüstü hal (OHAL) ve sıkıyönetim gibi durumlarda gerçekleşebilir. OHAL, anayasa hükümlerini geçici olarak askıya alarak, devletin güvenliğini veya kamu düzenini tehdit eden olağanüstü durumlarla mücadele etmek için uygulanan bir rejimdir. Sıkıyönetim ise, anayasa hükümlerini kısmen veya tamamen askıya alarak, belirli bölgelerdeki güvenlik veya kamu düzeni sorunlarına karşı devletin yetkilerini artırmasını sağlar.
Temel hakların askıya alınması, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 15. maddesi tarafından düzenlenmektedir. Bu maddeye göre, anayasa hükümlerinin işlememesi veya uygulanması sırasında temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasının engellenmesi durumunda, devletin OHAL veya sıkıyönetim uygulayabilmesi için kanun çıkarması gerekmektedir. Bu kanunlar, Meclis tarafından çıkarılan ve belli bir süreyle sınırlı olan özel yasalardır.
OHAL veya sıkıyönetim ilan edildiğinde, bu durum halka ilan edilir ve askeri veya sivil yetkililere geniş yetkiler verilir. Bu yetkiler, örneğin sadece belirli saatlerde sokağa çıkma yasağı koyma, toplanma özgürlüğünü kısıtlama, haberleşme ve basın özgürlüğünü denetleme, gözaltına alma veya tutuklama gibi şekillerde kendini gösterebilir.
Ancak, temel hak ve özgürlüklerin askıya alınması sırasında bile, bazı haklar korunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 15. maddesinin son fıkrası, Anayasa Mahkemesi’nin bu tür uygulamaları denetleme yetkisine sahip olduğunu belirtmektedir. Anayasa Mahkemesi, OHAL veya sıkıyönetim ilanıyla birlikte çıkarılan kanunların anayasa ihlali içerip içermediğini inceleyerek, hak ihlalleri durumunda bu kanunları iptal edebilir.
Temel hak ve özgürlüklerin askıya alınması, olağanüstü durumlar gerektiren ağır suçlar veya devletin bölünmez bütünlüğünü tehdit eden aşırı şiddet olaylarının önlenmesi için kullanılabilir. Ancak, bu tür önlemler sadece gerekli ve orantılı olduğu durumlarda uygulanmalıdır. Devletin temel hakları askıya alma yetkisini kötüye kullanması veya keyfi olarak hareket etmesi durumunda, hukuk devleti ilkesine aykırı bir durum ortaya çıkabilir.
Sonuç olarak, anayasa hukukunda temel hakların askıya alınması, olağanüstü durumlar veya devletin güvenliğini tehdit eden durumlar karşısında uygulanan bir uygulamadır. Ancak, bu uygulamalar sınırlı olmalı ve insan haklarına saygı gösterilmelidir. Anayasa Mahkemesi’nin denetim yetkisi ise hak ihlallerini önlemek ve devletin yetkilerinin keyfi kullanılmasını engellemek için önemlidir.