Olağanüstü haller, bir devletin siyasi, ekonomik veya sosyal yapısını ciddi bir şekilde tehdit eden olağan dışı durumlardır. Bu gibi durumlarda, devlet yetkilileri ve kurumları normalde alacakları kararlar ve uygulamalar bakımından bazı sınırlamalara tabi tutulurlar. Türkiye’de olağanüstü haller ve uygulamaları Anayasa’nın 15. ve 119. maddeleri ile düzenlenir.

Anayasa’nın 15. maddesine göre, “savaşta veya milli savunma hallerinde, herkesin sahip olduğu temel hak ve hürriyetler ile ödevlerden bazıları veya tümü, Anayasa’da gösterilen sınırlamalara tabi tutulabilir.” Bu madde, devletin iç veya dış tehditlerle karşı karşıya kaldığı durumların varlığında olağanüstü hal ilan edilmesine imkan sağlar. Olağanüstü hal ilanı, Cumhurbaşkanı tarafından yapılır ve ilan edilen olağanüstü hal süresince Anayasa’da belirtilen sınırlamalar uygulanır.

Olağanüstü hallerin nasıl ilan edileceği ise Anayasa’nın 119. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, olağanüstü halin ilan edilmesi için “savaş veya savaş tehlikesi, ayaklanma, seferberlik, ağır ekonomik bunalım, tabii afet, salgın hastalık veya ağır tehlike halleri” gibi olağan dışı durumların mevcudiyeti gerekmektedir. Ancak olağanüstü hal ilanına ilişkin kararlar, sadece mevcut durumu açıklama ve gerekçe gösterme amacı taşımaktadır. Bu kararlar, iç hukuk kuralları gereği yargı denetimine tabi değillerdir.

Olağanüstü hallerde, devlet yetkilileri ve kurumları normalde alacakları kararlar ve uygulamalar bakımından bazı sınırlamalara tabi tutulurlar. Bu sınırlamalar, Anayasa ve diğer yasalarla belirlenir. Ancak bu sınırlamalar, olağanüstü hal süresince geçerlidir ve normal şartlarda geçerli olan hak ve özgürlüklerin ancak belirli ölçüde kullanılabilmesine olanak sağlar. Örneğin, basın özgürlüğü gibi temel hak ve özgürlüklerin kullanımı belirli ölçülerde kısıtlanabilir.

Olağanüstü hal süresince devlet yetkilileri, yasama, yürütme ve yargı organlarının yetki ve görevleri de değişir. Yürütme organı, olağanüstü hal ilan edildiğinde geniş yetkilere sahip olur ve hükümetin kontrolü altında özel yetkilere sahip bir kurum olan Olağanüstü Hal İdaresi kurulabilir. Bu dönemde yargı organları da, olağanüstü hal kapsamında alınan karar ve uygulamalar ile ilgili olarak sıradan hukuk yolları üzerinden değil, özel mahkemeler veya kurullar aracılığıyla değerlendirme yapabilir.

Olağanüstü hal ilan edildikten sonra belirlenen süre sonunda, olağanüstü halin etkileri sona erdirilir ve normal düzen yeniden sağlanır. Olağanüstü hal süresince sınırlandırılan hak ve özgürlüklerin normal koşullarda kullanımı tekrar serbest olur.

Sonuç olarak, Türk Anayasa hukukunda olağanüstü haller ve uygulamaları, devletin iç ya da dış tehditlerle karşı karşıya kaldığı durumlarda Cumhurbaşkanı tarafından ilan edilen olağanüstü hal ile düzenlenir. Bu süreçte, devlet yetkilileri ve kurumlarının yetki ve görevleri değişir ve belirli hak ve özgürlükler sınırlanabilir. Olağanüstü hal süresi sonunda, normal düzen yeniden sağlanır ve sınırlanan hak ve özgürlükler tekrar serbest hale gelir.